نقد آثار 2 شاعر زن ایرانی

071710

دکتر بیژن باران

1. پگاه احمدی.  شاعر را هم چون دیگر احاد جامعه میتوان به مولد و مصرفی تقسیم کرد. مولدان در جهت تکامل جهشی فرهنگ و مصرفی ها به آرایش فرهنگ رایج می پردازند. در قرن 21م از یک شاعر چه توقعاتی میتوان داشت؟ مهمترین این توقعات 5 تا ست با منتجات حاصله.
1- قریحه حاصل وراثت ژنی 20% و محیط پرورشی 80% ست که رشد ادبی و شجاعت اجتماعی شاعر را نتیجه می شود.
2- مدارج تحصیلی و آموزش زبانهای دیگر. منتجه این آگاهی از گذشته و حال ادبیات می باشد؛ نیز ترجمه و نقد را در پی دارد.
3- فعالیت حرفه ای/ اجتماعی. اعتماد به نفس شاعر در بیان عینی آثار اوست که منجر به دفاع از حقوق فردی، صنفی، ملی، جهانی خود در برابر اقشار معاند می شود.
4- کاربرد فنون رایج. قرون وسطا قلم، دوات، کاغذ برای نوشتن شعر بکار می رفت. در قرن 20م ماشین تحریر و کاغذ؛ سپس صفحه کلید رایانه و چاپگر آمد؛ امروز ارتباطات دیجیتال اینترنتی رایج اند. نتیجه نوشتن کند فرصت برای وزن و قافیه به مشعر شاعر میداد تا مراعات آرایه های ادبی عتیق را بکند. ولی با ابزار دیجیتال سده 21م سرعت نویسش به سرعت فکر نزدیک شده؛ لذا شعر پسامدرن از سنت بریده به فردیت شاعر تقلیل می یابد. 
5- بدایع هنری و تکامل فرهنگ، در نهایت ایجاد مکتب جدید می کند. تجربه های متنوع در شعر – چه محتوا چه شکل- و نقد آثار گذشتگان/ هم عصران برای تبیین نظرات تئوریک یا عام شاعر و احیانا تصحیح میان- راهی تا جاپای خودرا در تاریخ ادب ایجاد کند. میان –راهی یا مید-کورس اصطلاح فضانوردی ناساست. این تصحیح معمولا از گنده گویی یا خاصه خواهی به طیف بازتری در جامعه می کشد.

این توقعات یا معیار ها را با مطالعه ادبیات در روال تکوینی فرهنگ و روشنفکران میتوان استنتاج کرد. در قرون وسطا 3 مکتب عراقی، خراسانی، هندی وجود داشتند. در دوران معاصر 3 سبک کلاسیک و نیمایی، سپید،  پسا-مدرن در شعر فارسی عمده اند. در بین 2 انقلاب مشروطه و جمهوری، شعر نوین نخست در معنی نو شد. نمونه: اعتصامی، عشقی، لاهوتی، دهخدا، یزدی، ایرج، بهار. سپس با غور در شعر فرانسه و روسیه در شکل به روز شد. ازمیان رفتگان شعر نو، خمسه اول شامل نیما، شاملو، فروغ، اخوان، سهراب است. خمسه ثانی دربرگیرنده رحمانی، مشیری، ح مصدق، گلسرخی، کسرایی است. در خمسه ثالث سلطانپور، نادرپور، مختاری، آتشی، ابتهاج جای دارند. از زندگان خمسه یکم کدکنی، خویی، براهنی، آزرم، سیمین؛ خمسه دوم امینی، احمدرضا احمدی، سپانلو، شمس را باید نام برد. برد ادبی / اجتماعی اینها هم بترتیبی است که در بالا ذکر شد. شاعران پس از انقلاب جمهوری بماناد.

معترضه بیآید: اخوان نیما را، فروغ اخوان را نقد کرد. نیما و شاملو مقالات نظری در مورد نقد ادبی در مجلات وزین موسیقی، خوشه، کتاب هفته، ایرانشهر منتشر کردند. سهراب از راه نقاشی و تئوری هنر به اصول زیباشناسی دست یافت. حال 5 معیار فوق در مورد پگاه احمدی و شعر بیات ترک او بکار می روند. در مقدمه این شعر، خواننده شاهد انطباق 5 معیار فوق بر زندگی شاعر تا میانسالی او ست؛ خلاصه شود:
1- در 17 سالگی شعرش در مجله ادبی نشر یافت.
2- کارشناس زبان، نقاد ادبی، مترجم است.
3- نشر 3 مجموعه شعر و مقاله کلاسیک " شعر زن از آغاز تا امروز"
4- ایجاد پایگاه شعری در اینترنت – که گاهی پنچر است!
5- بدعتهای او در این شعر.
نتیجه گیری: پگاه شاعری مولد است – متعلق به خمسه ی اول. از این رو ترسیم منحنی برخوردهای خوانندگان با پگاه شکلی جرسی یا لاله ای دارد: اکثریتی هواخواه علاقه مند و کنجکاو در میان؛ دو نظر غایی اسائه ادب با پرخاش و به به چه چه با تعارف در 2 طرف این اکثریت قرار می گیرند. این را می توان در همین 25 داده (نظرات) فوق نیز دید. اما بدایع شاعر در این شعر در امتداد شعر درخشان تحشیه ایشان می باشد.

2. شیدا محمدی. ترکیبات بدیع کلامی. شعر نو مقوله ای از روبنای جامعه ایرانی قرن 20م است که یکی از مهمترین طلیعه داران مدرنیته، تجدد فرهنگ عرفی، می باشد. مهمترین ویژگی آن طرح ذهن آزاد فردی در جامعه سنتی است؛ این با تجدد رابطه تنگاتنگ دارد. شاعر نو برای نخستین بار در کانون هستی خود، ذهنش، آزاد میشود. دیگر نیازی به عرفان، مداحی، صله خواهی، مجیزگویی ندارد. لذا شعر نو را باید نخست در آزادی ذهن شاعر نو دید؛ سپس در شکل شعر. این آزادی ذهن والاترین خصیصه شعر نو است که شاعر را در رابطه قطری با قدرت حاکم قرار می دهد. یکی از عناصر عمده ذهن شاعر نو وجدان است که ناظر پندار، گفتار، کردار اجتماعی او می باشد.

منشا بدایع در شعر نو: 1- منابع غربی- تئوری، شعر، نشریات، سفر، رسانه ها، اینترنت. 2- درونی کردن فرهنگ بومی محلی – خاطرات کودکی، مناسبات عاطفی، مراوده با بروبچه های بومی؛ مطالعات، تتبعات، اقامت در کلان شهرها. 3- خلاقیت ذهنی- قدرت تخیل، مطالعه، تحلیل، کنجکاوی، تبادل نظر. 4- گسترش میدان لغوی زبانی. شیدا محمدی در شعر نو، احساس و وجدان را همراه کرده تا ترکیبات کلامی بدیعی خلق کند. تحلیل تکامل شعرش در حوصله این یادداشت نیست.

شیدا شاعرشور و شعور می باشد. شعرش تبیین احساسهای شهری در ترکیبات بدیع کلامی است. او ساحریست که محتوای لحظات فرار را بدام انداخته؛ با زیبایی زنانه آنرا در اختیار علاقه مندان هنر قرار می دهد. با این اعجاز گسترش شعرنو از طریق استحاله ی لحظات گذران به شعری مانا حاصل میشود. او از حساسیت ارثی برای دریافت این لحظات، کنجکاوی و تخیل سرشار کودکانه کمک می گیرد تا شعری با فضای رویایی غمین(melancholy)، گذشته جویی(nostalgia) ی عشقی ایده آل (romantic) پی افکند.

شاعر اهل چوخآن و غلو(overstatement) نیست. او با تقید به سنت رایج زیبایی را در 4 چوب متعارف بیان می کند. حجب زنانه به کنار، این یک تصمیم آگاهانه است. وی با رعایت عدم چالش اصول رایج با اعجاز از جنجال بدور می ماند. او زیبایی را در همین محدوده بدام میاندازد. او طبعی لطیف، افسرده، بی پرخاش دارد؛ شعرش بطبع هادی این خصایل شخصی ش ست. ولی وجدان انسانی او بدادش می رسد و شعر ش را از ورطه ی محافظه گرایی و خصوصی گرایی اصحاب پسامدرن و شعر ناب نجات می دهد. با اینکه حجم کار ادبی ش کم است؛ یا دسترس ناپذیر برای علاقمندان، گزیده ها و نغزگویی او مقامی ویژه در شعر نوی کنونی دارد.

شیدا تقید اخلاقی رایج و آزادی انسانی مضارع را در ترازویی میزان می گذارد. در او عاطفه، وفاداری به اصول و یاران، انسانیتی محجوب، صمیمیت انسانی، صداقت عاطفی، کنجکاوی، تخیل، اصالت (originality)، جذبه گذشته، تقید اخلاقی، تیز هوشی، وجدانی آگاه، نوجویی، عدم تکبر و تفخر دیده می شود که در شعر او تصویر می شوند. کنجکاوی و تخیل کودکانه او شعر ش را شاداب می کند. چند نمونه:  "هیمه ماه سوخت"، "کوبه مهر" = باد پاییز،"چه شکوه حزینی دارد مهتابی"، "حوصله باران می نوشم"، "هراس ابریشم" = تارهای سردرگم= دست پاچگی =هراس. نکته: کرم چشم ندارد؛ چه برسد که کبود هم باشد!

شیدا شاعر خاطرات خوش گذشته است که با امپرسیونهای احساسی و اعتمادی، کلامی شده اند. احساس او انزوایی نیست؛ سیال و اجتماعی است. این ترکیبات بدیع حامل فضایی غمزده، خاطره انگیز و انسانی اند. شعرش داری ساختار درونی بوده؛ سبک روایی در تقابل با ذهن سیال و چرخش زاویه دید دارد. رک به نقدهای عمومی ح. رسول زاده.

دیدگاه شاعر محاط بر موضوع بوده با معترضات ذهنی راوی. این دید شعر او را ساده تر می نماید. موضوع این خاطرات روال زندگی شهری، وضع فقیران و اکیپهای دوستانه است. شاعر 3 لایه زبانی عاطفی، مکتوب denotative و تلویحی connotative را از ذخیره ذهنی خود، برای شعرش مصالح می کند: از اولی محرکات ارثی، از دومی ادبیات عینی، از سومی تجربیات شخصی. زبان او شاعرانه است- با ترکیبات شاداب و زیبا، بیانی روان و دقیق، عواطفی صمیمی.

شاعر خواننده را به دنیایی سحر آمیز و زیبا هادی می شود. در آن کیفیت هوا، الوان اشیا، لطافتی مه آلود، خیسی، با حرکاتی شاد، خاطرات دسترس ناپذیر بوفور محسوس اند. پیام شاعر اصالت زیبایی در عشق انسانی است. احساس شاعر پیله ایست بر هوشمندی او. کلیت شعرش تصاویر صمیمی، لطیف و حسی را با واسطه تیزهوشی در ساختار درونی زنده ادغام میکند. پس تسلسل تصاویر و ایده ها قارشمیش random و زبان بازی مکانیکی نیست که در نهایت، قصابی شعر چرخ شده رایانه ای را رقیب گردد. نکته بینی اجتماعی او در لوای حساسیت شاعرانه اش مشهود است.

از تداخل هوش و احساس، ترکیبات کلامی خلاقی به فرهنگ فارسی افزوده شده. از خشگی فلات به باران کبیر بیتوته کردن، شاعر را در 2 راهی گزینش قرار می دهد. نوجویی شاعر شامل مشارکت او در ارتباطات اینترنتی نیز هست. او پایگاهی در پرشین بلاگ دارد؛ تردد در سایتهای دیگر و پیغام گذاری می کند.

شبکه ی فرهنگی جهانی پرشن بلاگ شامل 370 هزار کاربر، 56 هزار بلاگ نویس فعال، 2 میلیون نفر بازدید کننده هر ماه دارد. در این دنیای مجازی شاعر اثارش را بدون ممیزی در اختیار دوستداران میگذارد. نظرات انها را در باره آثارش برخط یا ظرف چند روز دریافت میکند. تسریع نشر و تاثیر شعر می تواند کمکی به گزینش سبک و سلوک جاری شاعر شود. فنآوری دیجیتال تقابل قول سر موعد را با تنبلی تاریخی برملا میکند. نیروی جوان با این شاخص سروقت بودن تجدد فرهنگ نو، زمان را نه با تقویم بلکه با ساعت در ارتباطات اجتماعی خود می آموزد و می گنجاند.

اگر 50 سال اول شعر نو- از 1320 ببعد- فردیت مردانه در مبارزه و استقلال ملی برای تجدد بود شعر 15 سال اخیر فردیت زنانه در مدنیت و خشونت زدایی از فرهنگ فعلی ایران است. این شعر مبشر پیام مدنی نوین در دهکده جهانی قرن 21م است. شاعران زن صدای شعر نو فارسی امروز را در ادبیات جهانی رساتر می کنند.